در قسمت قبل با سبک های مختلف تراش سنگ های قیمتی آشنا شدیم. در ادامه مطلب حاضر این بار نگاهی دقیق تر بر اشکال تراش سنگ ها خواهیم داشت. البته همانطور که قبلاً توضیح داده شد تنوع و گوناگونی این اشکال آنقدر زیاد است که نام گذاری تمامی شان کاری غیر ممکن به نظر می رسد. در اینجا سعی خواهیم کرد تا صرفاً به مرور اشکال عمده تر سنگ (که به نوعی الگو محسوب می شوند) بپردازیم.

۱ – تراش رز (گل سرخ – rose cut)

در طول تاریخ صنعت جواهرسازی تراش گل سرخ همواره نقش ویژه و بی بدیلی را به عهده داشته است. درست است که امروزه تراش های برلیان و زمرد فراگیر شده اند، اما هنوز نمی توان تراشی را به ظرافت و برازندگی تراش های گل رز پیدا کرد. پیشینه این تراش به قرن ۱۶ میلادی باز می گردد. آنها کف گرد و تختی دارند؛ در تاج، برش هایی به سمت رأس منتشر شده اند. در نواحی برش معمولاً از تراش های مثلثی شکل استفاده می شود. در عین حال تعداد مثلث های هم جوار در طراحی های مختلف تفاوت می کند.

نمای از بالای سنگ همیشه گرد است. در قرن ۱۶ میلادی برش گل سرخ به علت شکوه کم نظیری که به سنگ می بخشیده است برای جواهرآلات درباری به کار گرفته می شده؛ آنها امروزه نیز درست به همین دلیل در حال فراگیر شدن هستند.

۲ – تراش بریولت (briolette cut)

یکی دیگر از تراش های کلاسیک و با قدمت تراش بریولت است. این تراش بیینده را بیش از هرچیز به یاد تراش گلابی شکل (pear) و در برخی موارد تراش قطره ای (drop) یا اشک (tear) می اندازد. در بسیاری موارد عناوین این تراش ها به جای هم به کار برده می شوند. با تسامح می توان گفت که افراد چندان هم به اشتباهی نمی روند؛ زیرا همگی موارد بالا به یک خانواده واحد تعلق دارند.

شکل تراش قطره ای و اشک کشیده تر و در محل صعود مقعر تر هستند؛ در مقابل تراش گلابی شکل و بریولت شکلی نزدیک به بیضی، با کمی فرو رفتگی بیشتر در یک نیمه سنگ دارند. تراش بریولت در دوران ویکتوریایی انگلیس بسیار متداول بوده است.

۳ – تراش سیلانی (سری لانکایی Ceylon cut )

این نوع تراش در دوران باستان از منطقه سریلانکا ابداع گشته است. سنگ سیلانی در قسمت خیمه تراش پلکانی و در قسمت تاج تراش برلیان دارد. به همین علت تراش جزء تراش های تلفیقی محسوب می شود. تجربه برخی طراحی ها نشان داده که شکل معکوس این نوع تراش نیز زیبا و پر جلوه خواهد بود.

۴ – تراش باریون (barion cut)

تراش باریون نیز جزء دسته تراش های تلفیقی محسوب می شود. معمولاً خیمه سنگ گرد و با برش برلیان است و تاج آن با برش پلکانی تهیه می شود. البته شکل هندسی تراش های برایون می تواند متغیر باشد و اشکالی نظیر دایره و مثلث را نیز در بر بگیرد.

برخی نمونه های تراش باریون هم در قسمت خیمه و هم در قسمت تاج برش برلیان دارند. آنچه که این تراش را از نمونه ها برلیان و تلفیقی جدا می سازد، برش ربع ماهی (quarter moon) است که به عنوان مولفه ای وحدت بخش زیر کمربند سنگ تراشیده می شود.

این تراش معمولاً عمیق تر از تراش های دیگر به نظر می رسد و به سنگ در قسمت مرکزی شمایلی صلیب گون (+) می بخشد. چنین خصوصیاتی طراحان را قادر می سازد تا بر جلوه خلوص رنگی و همچنین الگوی پخش نور سنگ تمرکز بیشتر داشته باشند؛ تا آنجا که بوسیله این تراش می توان پدیده «چشمه نوری» (fountain of light) را شاهد بود.

۵ – تراش باگت (baguette cut)

با توجه به مشابهت شکل کشیده و بلند نان های ساندویچی فرانسوی با این نوع تراش، به نام باگت خوانده می شود. سنگ های این تراش اغلب مستطیلی شکل هستند و از برش پلکانی بهره می برند. بدین ترتیب می توان بر سنگ مرکزی تأکید ویژه ای داشت و آن را بزرگ تر از آنچه هست نشان داد.

تراش های باگت در جنبش هنری «آرت دکو» (اوایل قرن بیستم) بسیار متداول گشتند و این روزها نیز با الهام از طراحی های دکوراتیو آن زمانِ فرانسه دوباره پا به عرصه رقابت در دنیای زیورآلات گذاشته اند.

۶ – تراش کوسن (بالشتی Cushion cut)

این تراش از آن جهت که دارای شکل مربعی یا مستطیلی اما با گوشه های خمیده است نام تراش کوسن را بر خود دارد. سنگ هایی که در این تراش تهیه می شوند مشابه دیگر انواع تراش برلیان چیزی حدود ۵۸ برش را بر سطح خود دارند. استفاده از برش کوسن در صنعت زیورآلات از حدود قرن ۱۸ میلادی رایج شد.

۷ – تراش مارکیز (marquise cut)

از این تراش با عنوان تراش کانو (در فرانسه navette به معنای قایق کوچک یا قایق بادبانی) نیز یاد می شود. تراش مارکیز به علت شکل بیضوی و تخم مرغی شکل خود که در هر دو سمت خمیده گی یافته به سادگی قابل تشخیص می باشد. معمولاً بر سطح سنگ های مارکیز از تراش برلیان استفاده می گردد که هم تاج و هم خیمه را به یک اندازه قطع می کنند؛ به همین علت سنگ های مارکیز ذیل دسته تراش برلیان قرار داده می شوند.

۸ – تراش پرنسسی (princess cut)

این تراش نیز همانند تراش های کوسن مربعی شکل است. اما به عکس آنها گوشه های سنگ نوک تیز و صیقل نیافته است. تراش پرنسسی نیز به دسته تراش های برلیان تعلق دارد. در واقع این نوع تراش یک شکل تحول یافته از تراش گرد برلیان است که از دهه شصت میلادی متداول گشت.

تراش پرنسسی حداکثر درخشندگی و تابناکی را پدید می آورد: به همین دلیل است که برای حلقه های ازدواج معمولاً از سنگ هایی با این تراش استفاده می شود. همچنین به علت شکل مربعی سنگ مقدار بیشتری از سنگ معدنی اولیه حفظ می شود و دور ریز کمتری از آن به جا خواهد ماند.

۹ – تراش فروزان (radiant cut)

این تراش در سال ۱۹۷۰ توسط هنرمندی به نام گرسبارد که الماس تراشِ چیره دستی بود ابداع گردید. شکل عمومی آن مربعی یا مستطیلی با زاویه های مثلثی شکل است. به علت تعداد زیاد برش ها (چیزی بین ۶۸ تا ۷۲ برش) معمولاً با تراش پرنسسی اشتباه گرفته می شود. البته این رقم بالای برش نهایتاً بایستی به آن تابناکی و درخشندگی که در خور نام این تراش است منجر گردد.

۱۰ – تراش اسچر (Asscher cut)

این تراش وارایاسیونی دیگر از تراش پلکانی محسوب می شود. سنگ های این تراش اغلب مربعی هستند اما به عکس تراش مستطیلیِ پلکانی وقتی از بالا به آنها نگاه می شود، به نظر هشت ضلعی می آیند. تراش اسچر در سال ۱۹۰۲ توسط برند سلطنتی الماس اسچر ابداع شد و در طی دروان آرت دکو محبوبیت خود را در میان توده مردم به دست آورد.

۱۱ – تراش ترلیون (trillion cut)

تراش های ترلیون مثلثی شکل هستند و با ۳۱ تا ۵۰ برش ذیل دسته برش های برلیان قرار می گیرند. در صنعت جواهر سازی سنگ های تراش ترلیون معمولاً در مرکز زیور گنجانده می شوند؛ رأس در سه وجه تاج به طرف جناحین کمربند سنگ نزول می کند. این تراش توسط شرکت هنری – تجاری الماس مایر در سال ۱۹۶۲ در شهر نیویورک ابداع شد.

۱۲ – تراش دامله (Cabochon cut)

تراش های تمام محدب سنگ در این دسته از تراش ها قرار می گیرند. در این مدل تراش، بر سنگ رد هیچ برش منقطعی پدیدار نمی شود و به نظر می رسد که سنگ یک سطح منفرد دارد. تراش های دامله به همین ترتیب اغلب در اشکال بیضوی و دایره ای تدارک دیده می شوند.